Bomen zijn in wezen niet anders dan grote planten met een houtige stengel, maar ze spelen een dominante rol in bijna alle ecosystemen – ontelbare diersoorten zijn afhankelijk van bomen – wij niet in het minst. Op een enkele boom kunnen alleen al duizenden soorten insecten leven.
Bomen zijn intussen wel gewone organismen, ze moeten zich voortplanten, voeden, beschermen, concurreren en samenwerken (dat laatste is pas recent duidelijk geworden). Concurrentie is trouwens de basis van het hele verschijnsel boom: planten hebben licht nodig voor hun fotosynthese, en proberen dus niet in de schaduw van anderen te blijven. Wie een sterke stengel ontwikkelde en zo boven de buren uit kwam had een evolutionair voordeel.
Onze soort heeft veel te danken aan bomen. We stammen immers af van dieren die in de bomen rond klauterden, waarvoor we heel bewegelijke grijphanden ontwikkelden. Varkens, dolfijnen en kraaien zijn ook heel intelligent, maar zij hebben geen handen waarmee ze de dingen kunnen maken die hun breinen misschien zouden kunnen bedenken. In onze evolutie ontwikkelden de handen en de breinen zich samen verder, nadat we de bomen hadden verlaten en op de savannen verder gingen. Die breinen waren al behoorlijk handig in de bomen: als je leeft van vooral vruchten moet je de soorten kennen, weten waar die bomen staan en wanneer welke vrucht rijpt dus een goed gevoel voor plaats en tijd en een fantastisch geheugen hebben naast een goede hand-oog-coördinatie. Dat we ons de laatste paar miljoen jaar konden ontwikkelen tot de huidige intelligente en handige soort danken we aan voorouders die circa 80 miljoen jaar in de bomen leefden. Door uit de bomen te komen konden die handen steeds handiger worden.
In de archeologie spreekt men van het Stenen Tijdperk, het Bronzen Tijdperk, en het Atoomtijdperk, maar in wezen leefde men al veel eerder in het ‘Houten Tijdperk’ (en daar zitten we nog steeds in). Wanneer mensen werktuigen van hout gingen maken weten we niet, daar zijn geen resten van te vinden, maar zeker is dat dat lang was voor de vuistbijlen en schrapers die we nu terug vinden. En hout als brandstof kende men vermoedelijk al een kleine 2 miljoen jaar geleden (zeker 1,4 miljoen jaar geleden, daar zijn sporen van gevonden). De oude beschavingen zijn ondenkbaar zonder hout; bouwmateriaal (tempels en paleizen waren van steen, gewone huizen merendeels hout), schepen, karren etc. allemaal hout. Zonder bomen was er nooit een beschaving ontstaan. En nu we ons druk maken over energie en duurzaamheid komt er misschien een nieuw ‘houten tijdperk’: als hernieuwbaar materiaal is hout in trek, er zijn zelfs plannen om houten wolkenkrabbers te bouwen.
Kortom, zonder bomen was Homo sapiens nooit ontstaan, en zonder bomen was Homo sapiens nooit tot het niveau van beschaving gestegen waar we nu zijn. Maar of dat ook de reden is, waarom mensen van bomen houden, bomen zelfs vereren? Bossen met grote oude beuken worden wel vergeleken met grote kathedralen met hun zuilen: een “kathedraal van ongekorven hout”. Of is zo’n kathedraal eigenlijk een nabootsing van zo’n woud?
Naast het belang van bomen voor ons, is er hun ecologische functie, de gevolgen van massale ontbossing wereldwijd worden steeds duidelijker.
Bomen zijn intussen ook interessant als type organisme, met een complexe fysiologie en samenwerkingsverbanden die maken dat er zelfs over het sociale leven van bomen wordt gesproken.
Geen wonder dat mensen bomen vereren, soms hun leven in de waagschaal zetten om een boom of een bos te beschermen.