Odesa, Odessa, Odessos, אדעס, Ades; Brodi, Brody, בראד, Brod; Lviv, Lvov, Lwów, Lemberg, לעמבעריק, Lemberik, Leopolis; Tsjernivtsi, Tsjernovitsy, Czernowitz, טשערנאװיץ, Cernăuți – steden onder vele namen bekend en met een rijke en veelal tragische geschiedenis. De geografisch-historische geschiedenissen van steden in Midden-Europa lopen langs grillige lijnen en om die goed te kunnen beschrijven moeten bronnen van een handvol rijken in evenzoveel talen geraadpleegd worden. Deze cursus gaat echter geenszins uitsluitend over het verleden, maar is veeleer een verkenning van het heden met een blik op de toekomst.
Midden-Europa was deel van het Kievse Roesj, van Polen-Litouwen, van het Russische, het Osmaanse en het Habsburgse Rijk, van de Sovjet-Unie, van nazi-Duitsland en van de landen die uit de puinhoop van de Sovjet-Unie ontstonden. Het is de regio die nagenoeg samenvalt met het “paalgebied”, het vestigingsgebied in het Russische Rijk waar het joden was toegestaan zich permanent te vestigen. De steden in dit gebied kenden door die voortdurende machtswisselingen en grensverschuivingen een rijke, multiculturele en multireligieuze bevolking, bestaande uit onder anderen Polen, Oekraïners, Russen, Duitsers, Grieken, Albanezen, Armeniërs en Joden, die er allen hun eigen gebedshuizen bouwden.
Juist die regio werd in de twintigste eeuw door het fascisme en het communisme in de tang genomen. De Baltische staten, Polen, Wit-Rusland, de Oekraïne en het westen van de Sovjet-Unie werden de proeftuin waar twee dictators hun ideologieën zaaiden en de bevolking de catastrofale oogst moest binnenhalen. In de periode tussen 1932 en 1945 kwamen hier veertien miljoen mensen om het leven – burgers wel te verstaan, de miljoenen soldaten zijn hier niet meegeteld. Stalin noemde de dood van een enkel individu een tragedie, de dood van een miljoen een statistiek. Hoogste tijd om achter die statistieken weer mensen te beschrijven.
Mensen die in Europa wonen, in het veranderde Europa dat niet langer achter een onoverkomelijke muur ligt, achter niet-verkrijgbare visa, onmogelijk te reserveren hotels en onbegaanbare wegen. Dat Europa ligt voor ons open met al zijn steden en landschappen, die we alleen uit de literatuur kenden.
Laat deze cursus een aanzet zijn de fascinerende verhalen van de verdwenen steden van Oost-Europa te gaan lezen en daarbij de schoonheid van die steden te ontdekken en hun tragische geschiedenis te begrijpen, opdat voorkomen kan worden dat de steden in deze regio altijd een speelbal van de geschiedenis zullen blijven.