Het begrip macht komt veelvuldig voor in het eerste deel van de Ethica, waar het gaat om de macht van God of de macht van de Natuur. Maar ook in de vier andere delen komen we herhaaldelijk het begrip macht tegen in meerdere betekenissen: de macht om te denken, de macht om te handelen, de macht van de verbeelding, de macht van het verstand, vrijheid en macht of het tegendeel daarvan slavernij en machteloosheid. In ons gewone taalgebruik heeft het woord macht nogal eens een negatieve betekenis: we spreken dan van een berekenende machtspolitiek of van vuile machtsspelletjes. Spinoza vat daarentegen het begrip macht op in een meer objectieve en wijsgerige zin; macht heeft dan veeleer te maken met iets kunnen of ergens toe in staat zijn en dit ook daadwerkelijk realiseren.
Niet alleen in de Spinoza’s Ethica, maar ook in zijn verhandelingen over godsdienst en politiek (het Theologisch-Politiek Traktaat en het Politiek Traktaat) speelt het begrip macht een centrale rol. Het gaat dan over de macht van de enkeling, de menigte, de staat, van profeten en geestelijken, van de kerk enzovoort. De vraag komt aan de orde hoe dit begrip macht wordt ingevuld en vooral hoe macht functioneert in de samenleving en de politiek. Het hoeft geen betoog dat deze vraag er een van alle tijden is, in welk staatsbestel we ook leven. Dus deze vraag is ook nog actueel in onze moderne rechtsstaat.
Ook het thema van de verhouding tussen macht en recht zal hierbij uitvoerig aan de orde komen. In welke mate kan recht onderscheiden worden van macht? Ligt aan elk recht niet een vorm van macht ten grondslag? En zo ja, waar ligt dan de oorsprong van deze macht?
Ook zal een vergelijking worden getrokken tussen Spinoza’s denken over macht en dat van andere vroegmoderne denkers, zoals Machiavelli, Hobbes en Locke. Ook antieke denkers, zoals Plato en Aristoteles, zullen in deze vergelijking de revue passeren. Tevens zal gepoogd worden de actualiteit van Spinoza’s denken over macht te verhelderen.
Aanbevolen literatuur
Spinoza, Ethica, vertaling Henri Krop, 2011, (Latijn en Nederlands), Prometheus/Bakker, ISBN 978-90-351-3766-0
Spinoza, Ethica, vertaling Corinna Vermeulen, Boom, 2012, ISBN 978 94 6105-753-2
Men kan een vertaling gebruiken naar keuze.
Spinoza, Theologisch-Politiek Traktaat, vertaling van Fokke Akkerman, Wereldbibliotheek, 1997, ISBN 90 284 1773 7
Spinoza, Hoofdstukken uit de politieke verhandeling, Boom, 1985, ISBN 90 6009 671 1